عبدالله بن محمد مدینی بلویبَلَوی، ابومحمد عبدالله بن محمد مَدینی، مورخ مصری بود. ۱ - شناخت اجمالیاز سال تولد و وفاتش اطلاعی در دست نیست، اما به احتمال بسیار در قرن چهارم می‌زیسته است. وی از قبیله بَلیّ ، شاخه ای از بنی قُضاعه بود که در نواحی مختلف حجاز و شام و مصر پراکنده بودند. ابن ندیم ، [۱]
ابن ندیم، کتاب الفهرست، ج۱، ص۲۴۳، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش).
نخستین کسی است که از او نام برده و گفته است : «وی مردی خطیب و فقیه و دانشمند بود».۲ - آثاربلوی کتاب‌های متعددی تألیف کرد، از جمله: کتاب الابواب ، کتاب المعرفة ، و کتاب الدین و فرائضه. این آثار همه مفقود شده اند، اما او به سبب کتاب دیگرش، سیره احمدبن طولون ، بسیار شهرت دارد. حدود ۱۳۱۴ ش، محمد کُردعلی نسخه ای بسیار قدیمی از این تاریخ گرانب‌ها را در کتابخانه ظاهریه دمشق پیدا کرد و آن را با مقدمه ای طولانی و شرحی مفید انتشار داد (دمشق ۱۹۳۹). او بلوی را نویسنده ای اسماعیلی پنداشته بود، اما ایوانف، ابوعبدالله زنجانی و عبدالحمید عَبّادی نظر او را اشتباه دانسته اند.از میان رجال شناسان شیعه ، طوسی در الفهرست تنها به نقل مطالب ابن ندیم پرداخته است. [۲]
ابن ندیم، کتاب الفهرست، ج۱، ص۱۹۴ـ۱۹۵، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش).
لیکن ابن غضائری ، وی را کذّاب و وضّاع، و حدیث او را بی اعتبار دانسته است. [۳]
ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۳۰۳، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳).
نجاشی نیز ذیل ترجمه محمد بن حسن جعفری ، که از مشایخ بلوی است، وی را جَرح کرده و در روایت، ضعیف دانسته است. [۴]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۲۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷).
برخی روایات بلوی، این دیدگاه را تأیید می‌کند. [۵]
احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۰۳، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷).
[۶]
ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۳۰۳-۳۰۴، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳).
افزون بر این در میزان الاعتدال ذهبی و لسان المیزان ابن حجر عسقلانی نیز از بلوی نام برده شده است و (با استناد به گفته دارقُطنی،) او را جاعل حدیث دانسته اند. ازینرو نمی‌توانسته‌اند به او استناد کنند. به گفته ابن حجر عسقلانی، [۷]
ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۳، ص۳۳۸، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱).
کتاب سفرنامه امام شافعی (رحلة الشافعی) را بلوی نوشته، اما بیش‌تر مطالب آن ساختگی است. کتاب سیره ابن طولون او برای آگاهی از تاریخ این پادشاه بزرگ، و تاریخ مصر و خلافت عباسی و تاریخ خاور نزدیک در نیمه دوم قرن سوم، مهمترین منبع به شمار می‌آید. این کتاب از کتاب‌های مشابه در همین باب [۸]
ابن سعید مغربی، المُغرب فی حلی المغرب، ج ۱، چاپ زکی محمد حسن، شوقی ضیف، و سیده اسماعیل کاشف، قاهره ۱۹۳۵.
اخبار سیبویه المصری تألیف ابن زُلاق؛ و کتاب الولاة و القضاة تألیف کندی) مفصلتر است.۳ - کتاب سیره ابن طولونبلوی یقیناً پس از ابن دایه وفات یافته؛ نیز می‌دانیم که ابن دایه بعد از ۳۳۰ درگذشته است. میان دو کتاب سیره ابن طولونِ این دو، تشابهات بسیاری وجود دارد، هر چند که سیره بلوی مفصلتر است. به گفته کُردعلی، بلوی کتاب خود را از کتاب ابن دایه رونویسی کرده است. اما شاید هر دو منبع مشترکی داشته‌اند که همان اسناد رسمی محفوظ در «دیوان الانشاء» بوده که احمد بن طولون در مصر تأسیس کرده بوده است. [۹]
عبدالله بن محمد بلوی، سیره احمد بن طولون، ج۱، ص۱۰۰ـ۱۰۱، چاپ محمد کردعلی، دمشق ۱۳۵۸/۱۹۳۹.
[۱۰]
عبدالله بن محمد بلوی، سیره احمد بن طولون، ج۱، ص۱۱۱، چاپ محمد کردعلی، دمشق ۱۳۵۸/۱۹۳۹.
[۱۱]
عبدالله بن محمد بلوی، سیره احمد بن طولون، ج۱، ص۱۲۲، چاپ محمد کردعلی، دمشق ۱۳۵۸/۱۹۳۹.
[۱۲]
عبدالله بن محمد بلوی، سیرة احمدبن طولون، ج۱، ص۱۲۴، چاپ محمد کردعلی، دمشق ۱۳۵۸/۱۹۳۹.
[۱۳]
عبدالله بن محمد بلوی، سیره احمد بن طولون، ج۱، ص۲۲۸ـ۲۲۹، چاپ محمد کردعلی، دمشق ۱۳۵۸/۱۹۳۹.
۴ - ویژگی کتاب بلویسیره بلوی به چند دلیل بی نظیر است: ۱) چون تاریخ نگارش آن نیمه اول قرن چهارم است، از کهنترین کتب تاریخی اسلامی است که در مصر تألیف یافته؛ ۲) تاریخ مصر و شام در عصر ابن طولون، و سازمان‌های اداری آن‌ها مانند دیوان خراج، شرطه، قضا، برید و مانند این‌ها در این کتاب به شیوه ای تازه شرح شده اند؛ ۳) مقدار فراوانی از اسناد رسمیِ آن دوره در این اثر جمع شده است. ۵ - فهرست منابع(۱) ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، حیدرآباد دکن ۱۳۲۹ـ۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱). (۲) ابن سعید مغربی، المُغرب فی حلی المغرب، ج ۱، چاپ زکی محمد حسن، شوقی ضیف، و سیده اسماعیل کاشف، قاهره ۱۹۳۵. (۳) ابن ندیم، کتاب الفهرست، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش). (۴) عبدالله بن محمد بلوی، سیره احمد بن طولون، چاپ محمد کردعلی، دمشق ۱۳۵۸/۱۹۳۹. (۵) ابوالقاسم خوئی، معجم رجال الحدیث، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳). (۶) محمد بن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، لکهنو۱۸۸۴. (۷) محمد بن حسن طوسی، الفهرست، چاپ محمود رامیار، چاپ افست مشهد ۱۳۵۱ ش. (۸) احمد بن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷). (۹) ـ Abd al-H ¤ am ¦ â d Ü Abba ¦ d ¦ â , "S ¦ Ë rat Ah ¤ mad b Tu ¦ lu ¦ n li-Ab ¦ â Muh Ü AbdAlla ¦ h al-Balaw ¦ â ," review in Bulletin of the Faculty of Arts, Alexandria University , I (۱۹۴۳) ۱-۹. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بلوی»، شماره۱۷۶۶. |